Voornemens voor de periode 2025 – 2030
Inleiding
In 1996 namen de oprichters van onze vereniging het initiatief om de oude dorpskern op de kaart te zetten en zijn de statuten hiervoor vastgesteld. Het doel was om de ruimtelijke en functionele kwaliteit van deze markante plek in Barendrecht te versterken en dit als kostbaar erfgoed in goede staat door te geven aan de komende generaties. Een belangrijke mijlpaal met betrekking tot ons doel werd geslagen in het jaar 2009. Toen heeft de oude dorpskern de status gekregen van een “gemeentelijk beschermd dorpsgezicht”. Aan de hand van het Beeldkwaliteitsplan “Waar oud het nieuwe ontmoet” zijn richtlijnen geformuleerd voor nieuwe bouwplannen, renovatie, uitbreidingen en herinrichting van de openbare ruimte. Deze geven een kader dat de beeldkwaliteit moet beschermen. Maar het blijft altijd weer nodig om nieuwe initiatieven voor het oude dorp vorm te geven en te ontplooien. Daarom presenteren wij weer een nieuw plan, waarin ook de suggesties van onze leden zijn verwerkt. Eerst laten wij nog eens zien hoe waardevol de dorpskern is voor geheel Barendrecht en daarna beschrijven wij in het kort onder de aandachtsgebieden voor welke zaken wij ons de komende vijf jaar willen inzetten. Dit natuurlijk in samenwerking met onze leden en verder met alle belanghebbenden, die de dorpskern een warm hart toedragen.
De waarde van de oude dorpskern
Wat maakt dit beschermd dorpsgezicht nu zo waardevol en aantrekkelijk voor bewoners, ondernemers of bezoekers? Dit is te danken aan de concentratie van cultuurhistorische, ruimtelijke waarden in combinatie met een bijzondere gebruikswaarde van het oude dorp, die tezamen zorg kunnen dragen voor een hoge beeld- en aangename verblijfskwaliteit.
Cultuurhistorische en ruimtelijke waarden
Onder meer de hieronder genoemde kenmerken en waarden waren bepalend voor de status van het beschermd dorpsgezicht:
- Architectuurhistorische waarden door de aanwezigheid van bijzondere gebouwen, zoals de dorpskerk – het “Oudste monument in het hart van Barendrecht “ – en de watertoren op de plek van de voormalige begraafplaats.
- De concentratie van gemeentelijke (10) en rijksmonumenten (7) en andere beeldbepalende zaken, zoals bijzondere panden of bomen.
- Historisch landschappelijke waarden door de aanwezigheid van het dijkmilieu en het oude dorpsplein – Doormanplein – en de terp rond de dorpskerk.
- De beide monumentale boerderijen, Dorpsstraat 168 en Dorpsstraat 177, binnen het dorpsgezicht zijn van het zijlangs deeltype en kenmerkend voor de regio.
- Lokaal historische waarden door de aanwezigheid van voor het dorp belangrijke openbare gebouwen en woningen van notabelen.
De gebruikswaarde van het oude dorp
De gebruikswaarde of de functionele kwaliteit van de oude dorpskern is ook van belang in relatie tot het beschermd dorpsgezicht. De volgende kenmerken spelen hierbij een rol:
- De dorpskern kent een mix van woningen en bedrijfspanden. Bewoonde panden dragen positief bij aan de belevingswaarde en de verblijfskwaliteit van het oude dorp. De woonfunctie bevordert ook de sociale controle en veiligheid. Het behouden, maar ook het bevorderen van het woongenot blijft een belangrijk aandachtspunt.
- Winkels en kleine bedrijven passen goed in het historisch dorp. Er moet wel gelet worden op samenhang van kleinschalige detailhandel en ambachtelijke ondernemingen in relatie tot een aantrekkelijke woonomgeving. Een goed ondernemersklimaat en een ondernemersnetwerk spelen hierbij een belangrijke rol.
- Het hele jaar door is de dorpskern een populair uitgaansgebied. Het aanbod is breed en omvat onder meer horeca, concerten, tentoonstellingen. Daarnaast zijn er evenementen, herdenkingen die jaarlijks plaats vinden, zoals Koningsdag, Roparun, Nazomer-Grill, Winterfeest, Dodenherdenking. Deze activiteiten passen goed bij het karakter van het oude dorp voor zover dit niet schadelijk is voor bewoners.
- De openbare ruimte in de oude kern bestaat overwegend uit straten, trottoirs en pleinen. Er is veel woon-, bedrijfs- en bezoekersverkeer, maar de dorpskern is hier niet goed op ingericht. Om een aangenaam verblijfsgebied te creëren bieden de huidige verkeersrouting en de parkeermogelijkheden onvoldoende ruimte. De inrichting van de openbare ruimte dient zorgvuldig en bescheiden te zijn.
Conclusie
De status van een beschermd dorpsgezicht geeft onze vereniging een enorme steun in de rug. De hierboven beschreven ruimtelijke kwaliteit en de gebruikswaarde van het oude dorp hebben voor de verschillende doelgroepen, zoals de bewoners, ondernemers of bezoekers een bijzondere belevingswaarde. Vast staat dat dit bijzondere karakter van het oude dorp behouden dient te blijven. Ook zal dit waardevolle erfgoed in optimale staat moeten worden doorgegeven aan de komende generaties en dus verder ontwikkeld moeten worden. Belangrijke uitgangspunten hierbij zijn:
- Behoud en versterken van de stedenbouwkundige structuur.
- Behoud en versterken van de monumentale architectuur.
- Respecteren van eenheid in verscheidenheid.
- Stimuleren van een hoge beeldkwaliteit en aangename verblijfskwaliteit.
Hierna zullen wij uiteenzetten op welke wijze onze vereniging een nieuwe en concrete bijdrage kan leveren aan de verdere ontwikkeling van de dorpskern als beschermd dorpsgezicht.
Aandachtsgebieden voor de periode 2025 – 2030
Recente ontwikkelingen
In ons vorige beleidsplan werkten wij aan een “erfgoeddeal” met de Gemeente Barendrecht om in samenwerking 10 belangrijke thema’s verder tot ontwikkeling te brengen. De gemeente heeft toen een bedrag van 1,2 ml voor dit project gereserveerd. Voor nader onderzoek en advies is het bureau Walraad – Architecten en tenslotte het adviesbureau Arcadis ingeschakeld. Arcadis presenteerde in juni 2024 het rapport “Plan van aanpak. Op weg naar een toekomstbestendige Oude Dorpskern te Barendrecht”. In dit rapport worden een aantal thema’s genoemd die onder druk staan en de levenskwaliteit van de bewoners beïnvloeden:
- Verkeer en parkeren, problemen op het terrein van verkeersinrichting.
- Openbare ruimte, de lage kwaliteit van het verblijfsgebied.
- Horeca en terrassen.
- Erfgoed, het in optimale staat behouden van het officiële beschermd dorpsgezicht.
- Klimaatadaptatie, wateroverlast, droogte, grondwaterpeil, funderingsproblemen.
- Energietransitie, verduurzamen vereist maatwerk voor het beschermd dorpsgezicht.
- Riolering, afvoeren van afval- en regenwater bij stijgende neerslag.
De gemeente heeft groen licht gegeven voor dit project met een looptijd van minimaal 10 jaar.
Inmiddels is de gemeente ook gestart met de vormgeving van een gemeentelijk erfgoedbeleid voor geheel Barendrecht.
Te realiseren doelen of thema’s
De hierboven genoemde thema’s komen grotendeels overeen met onze te realiseren doelen.
De hieronder genoemde onderwerpen zijn ook onder te brengen bij de eerder genoemde thema’s uit de notitie “Erfgoed telt”: In standhouden van erfgoed, Erfgoed en leefomgeving en Verbindende kracht van erfgoed. Deze thema’s spelen een belangrijke rol bij onze visie op de dorpskern van Barendrecht. Het gaat erom dat we erfgoed strategisch inzetten voor een waardevolle leefomgeving met verbindende kracht voor alle inwoners van Barendrecht!
- Verkeerscirculatie en parkeervoorzieningen. Een belangrijke verbetering is het éénrichtingsverkeer, maar de parkeerdruk blijft te hoog. Daarom is het van belang de verkeersinrichting verder te verbeteren. Ook ten behoeve van vestiging van nieuwe bedrijven en het verbeteren van de leefomgeving en verblijfskwaliteit. Het Doormanplein is als proef met terrasvorming in de zomer autovrij. Wij blijven streven naar verbeteringen.
- Herbestemming van de watertoren, het Baken van Barendrecht. Wij willen naast de trouwzaal een bredere functie voor de toren en de toegankelijkheid vergroten. Dit ten behoeve van Monumentendag en andere openstellingen. Hiervoor hebben wij reeds voorstellen voor kleine aanpassingen ingediend. Ook over een mogelijke herbestemming van de trouwzaal, die op dit moment slecht wordt onderhouden, moet worden nagedacht. Het adviesbureau Walraad heeft een interessante cultuurhistorische analyse over de watertoren uitgebracht. Komende periode moeten verdere stappen worden gezet samen met de gemeente, eigenaar van dit monument.
- Aandacht voor cultureel erfgoed. De Historische Vereniging, het geheugen van Barendrecht, presenteert in haar contactblad al jaren verhalen over Barendrecht. Afgelopen jaar zijn wij gestart met het registreren van verhalen in relatie tot het erfgoed van ons beschermd dorpsgezicht.
- Aandacht voor groen erfgoed. De dorpskern kent een aantal monumentale oude bomen, zoals de lindes voor het huis op Dorpsstraat 163 of de bomen rond de Dorpskerk. Het is van belang bomen en verdere groenvoorziening goed te onderhouden. Zij verhogen de beeld- en verblijfskwaliteit van de openbare ruimte. We gaan onderzoeken, op welke lege plekken nieuwe klimaatbestendige groenvoorziening kan worden aangebracht, zodat de dorpskern ook meer hittebestendig wordt. Dit thema sluit ook goed aan bij het Meerjarenprogramma en de Groenvisie van onze Gemeente.
- Inrichtingsplan openbare ruimte en ruimtelijke ontwikkelingen. Bij het eerste punt denken wij aan het verbeteren van de beeld- en verblijfskwaliteit van het beschermd dorpsgezicht. Het gaat dan onder meer om zaken als het terugdringen van verrommeling, veilige en toegankelijke looproutes, harmoniseren van straatverlichting of aanpassen van straatmeubilair. Bij het tweede punt draait het om de ruimtelijke ontwikkelingen in de dorpskern. Wat mag er ontwikkeld worden, of zich vestigen, op bepaalde locaties. Dit met als doel een goede balans te behouden tussen de bewoners, horeca en detailhandel. Bij renovatie en vervangende nieuwbouw zijn richtlijnen, genoemd in het Beeldkwaliteitsplan Beschermd Dorpsgezicht, leidend. Deze zaken behoren ook in de Omgevingsvisie en het Omgevingsplan te worden vastgesteld.
- Voor geheel Barendrecht is reeds een warmtevisie opgesteld. Daarna moet er per wijk/buurt een wijkplan komen. Voor de dorpskern zal het verduurzamen maatwerk worden, mede vanwege de vele monumentale en beeldbepalende panden die moeilijk zijn te isoleren.
- Maart 2023 gaf een beleidsmedewerker van de gemeente een presentatie over de gevolgen van klimaatverandering voor het oude dorp. Panden, buitenruimte en monumenten kunnen schade ondervinden door langdurige droogte, wateroverlast en hitte. Droogtewisselingen beïnvloeden de grondwaterstanden met verzakkingen en scheuren in panden als gevolg. Veel woningen zijn op staal gefundeerd. Wateroverlast treedt op in huis of op straat bij hevige regenval en hitte leidt weer tot aantasting van materialen van monumenten. Er zijn maatregelen op maat nodig om het erfgoed in de dorpskern te beschermen. Zoals investeringen in de ondergrond, riolering en waterberging, meten en reguleren van grondwaterstanden, hittebestendig maken door vergroenen van pleinen en openbare ruimte en het verduurzamen van gebouwen.
- Omgevingsvisie en omgevingsplan Het formuleren van de Omgevingsvisie is één van de kerninstrumenten van de nieuwe Omgevingswet. Beschrijving van de ruimtelijke kwaliteit van het beschermd dorpsgezicht is van belang. Het Beeldkwaliteitsplan Beschermd Dorpsgezicht “Waar oud het nieuwe ontmoet” is hierbij het uitgangspunt. Het Omgevingsplan komt in de plaats van het huidige bestemmingsplan en de gemeentelijke verordeningen die over de fysieke leefomgeving gaan. Het beschermd dorpsgezicht krijgt hierin een aparte plaats. De concrete uitwerking van het strategisch inzetten van het bijzondere erfgoed voor een waardevolle leefomgeving zal ook op deze plaats moeten worden verankerd.
- Evenwicht tussen werken en wonen. In ons beschermd dorpsgezicht staat dit evenwicht door uitbreiding van de horeca steeds onder druk. De dorpskern is een populair uitgaansgebied. Samenwerking met gemeente op dit terrein moet er voor zorg dragen dat de veiligheid wordt geborgd en dat de overlast niet schadelijk is of wordt voor bewoners. Ook hier sluiten we aan bij het beleid “Een veilig dorp”, genoemd in het Meerjarenprogramma.
Daarnaast is het van groot belang om de kleinschalige detailhandel en dienstverlening in de dorpskern te behouden en te stimuleren, ook omdat deze bijdraagt aan de sociale cohesie en samenhorigheid. Door de detailhandel en dienstverlening is er ook overdag levendigheid en niet alleen gedurende openingstijden van de horeca. In het bijzonder de (ambachtelijke) detailhandel en andere culturele gebruiksvormen (atelier, galerie) zijn bevorderlijk voor het historisch karakter van het beschermd dorpsgezicht van de Gemeente Barendrecht.
- Verdere ontwikkeling van het sociaal-culturele hart van Barendrecht. Vele verenigingen of stichtingen werken nauw samen bij het organiseren van activiteiten of evenementen in het oude dorp. Hier komt de verbindende kracht van erfgoed en particulier initiatief door vele vrijwilligers tot uiting. Mooi voorbeeld hierbij zijn de vele, brede activiteiten van de Dorpskerk, het Oudste huis van Barendrecht. Laagdrempelige ontmoetingsmogelijkheden voor bezoekers, bewoners of ondernemers in het oude dorp zijn essentieel. Facilitering van deze waardevolle particuliere initiatieven door gemeente blijft nodig.
- Erfgoedbeleid gemeente Barendrecht. Op dit moment is het erfgoedbeleid van de gemeente nog niet openbaar. Er zal nog afstemming van de conceptnota plaats vinden met stakeholders. Het beschermd dorpsgezicht krijgt ook hier een aparte plaats. Inmiddels is een overzicht gepubliceerd van aan te wijzen beeldbepalende zaken in Barendrecht. Het betreft ook panden in het beschermd dorpsgezicht. Hiervoor wordt een participatiebijeenkomst gepland. De vraag hierbij wordt welke procedure de gemeente gaat volgen.
Organisatie
De genoemde thema’s verschillen zeer van karakter, maar toch vormen ze één geheel. Ze zijn van groot belang en nodig om het beschermd dorpsgezicht aan toekomstige generaties over te dragen.
Binnen ons bestuur hebben we een globale op thema’s gerichte onderlinge taakverdeling. Zo nodig wordt intensief samengewerkt met de hieronder genoemde stakeholders of belanghebbenden. O.a.:
- Bewoners Dorpskern
- Horeca, kleinschalige detailhandel, diensten en overige ondernemers
- Gemeente Barendrecht, Bestuur, Beleidsmedewerkers, Politiek
- Commissies, zoals Commissie Ruimtelijke Kwaliteit
- Dorpskerk Barendrecht
- Historische Vereniging Barendrecht, ook als gebruiker van d’Ouwe School
- Bewonersvereniging Oude Dorpskern Barendrecht
Een groot deel van de hierboven genoemde thema’s speelt een rol bij het project van Arcadis. Onze vereniging is één van de organisaties die hierbij gaan participeren. We zullen onze taakverdeling hierop afstemmen.
Op onze vernieuwde website zullen wij ons beleid tijdens deze geplande termijn van 5 jaar zo nodig aanpassen.
Geraadpleegde documenten
Wij hebben bij het formuleren van de hier genoemde onderwerpen gebruik gemaakt van de volgende documenten:
- Beeldkwaliteitsplan Beschermd Dorpsgezicht “Waar oud het nieuwe ontmoet” – vastgesteld 26 oktober 2009
- Het Bestemmingsplan Woongebied Oost – vastgesteld 7 mei 2013
- Erfgoeddeal – Samenwerken aan een waardevolle leefomgeving – Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap – 21 februari 2019
- Nota Erfgoed telt. De betekenis van erfgoed voor de samenleving – Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap – 2018
- Nieuwe functies voor de watertoren – naar een duurzame herbestemming – 30 november 2018
- De Erfgoedwet – 1 juli 2016
- Erfgoedverordening gemeente Barendrecht – 2016
- Erfgoed in de Omgevingswet – Andy van Rossem – december 2019
- Maatschappelijke opgaven 2020 – Andy van Rossem – december 2019
- Beleidsplan voor de verdere ontwikkeling van de Dorpskern Oud – Barendrecht voor de periode 2020 – 2023, dorpskern-barendecht.nl
- Plan van aanpak – Op weg naar een toekomstbestendige Oude Dorpskern in Barendrecht – Arcadis, maart 2024.
- Oude Dorpskern Barendrecht – Gevolgen klimaatverandering voor onze monumentale omgeving – Andy van Rossem, 8 maart 2023.
- Startnotitie Erfgoedbeleid Barendrecht – T. Kamphuis, 12 december 2023.
- Nota Barendrecht – Werelddorp 2022 -2026,
Barendrecht, januari 2025
