Beleidsplan voor de verdere ontwikkeling van de Dorpskern Oud-Barendrecht
Voornemens voor de periode 2020-2023
Inleiding
In 1995, ruim 20 jaar geleden, namen de oprichters van onze vereniging het initiatief om de oude dorpskern op de kaart te zetten. Het doel was om de ruimtelijke en functionele kwaliteit van deze markante plek in Barendrecht te versterken en dit als kostbaar erfgoed in goede staat door te geven aan de komende generaties. Een belangrijke mijlpaal met betrekking tot ons doel werd geslagen in het jaar 2009. Toen heeft de oude dorpskern de status gekregen van een “gemeentelijk beschermd dorpsgezicht”. Aan de hand van het beeldkwaliteitsplan “Waar oud het nieuwe ontmoet” zijn richtlijnen geformuleerd voor nieuwe bouwplannen, renovatie, uitbreidingen en herinrichting van de openbare ruimte. Deze geven tezamen met het bestemmingsplan en de welstandsnota een kader dat de beeldkwaliteit moet beschermen. Maar het blijft altijd weer nodig om nieuwe initiatieven voor het oude dorp vorm te geven en te ontplooien. Daarom presenteren wij weer een nieuw plan, waarin ook de suggesties van onze leden zijn verwerkt. Eerst laten wij nog eens zien hoe waardevol de dorpskern is voor geheel Barendrecht en daarna beschrijven wij in het kort onder de aandachtsgebieden voor welke zaken wij ons de komende drie jaar willen inzetten. Dit natuurlijk in samenwerking met onze leden en verder met alle belanghebbenden, die de dorpskern een warm hart toedragen.
De waarde van de oude dorpskern
Wat maakt dit beschermd dorpsgezicht nu zo waardevol en aantrekkelijk voor bewoners, ondernemers of bezoekers? Dit is te danken aan de concentratie van cultuurhistorische, ruimtelijke waarden in combinatie met een bijzondere gebruikswaarde van het oude dorp, die tezamen zorg kunnen dragen voor een hoge beeld- en aangename verblijfskwaliteit.
Cultuurhistorische en ruimtelijke waarden
Onder meer de hieronder genoemde kenmerken en waarden waren bepalend voor de status van het beschermd dorpsgezicht:
- Architectuurhistorische waarden door de aanwezigheid van bijzondere gebouwen, zoals de dorpskerk het “Oudste monument in het hart van Barendrecht “ – en de watertoren op de plek van de voormalige begraafplaats.
- De concentratie van gemeentelijke (10) en rijksmonumenten (7) en andere beeldbepalende zaken, zoals bijzondere panden of bomen.
- Historisch landschappelijke waarden door de aanwezigheid van het dijkmilieu en het oude dorpsplein – Doormanplein – en de terp rond de dorpskerk.
- De beide monumentale boerderijen, Dorpsstraat 168 en Dorpsstraat 177, binnen het dorpsgezicht zijn van het zijlangsdeeltype en kenmerkend voor de regio.
- Lokaal historische waarden door de aanwezigheid van voor het dorp belangrijke openbare gebouwen en woningen van notabelen.
De gebruikswaarde van het oude dorp
De gebruikswaarde of de functionele kwaliteit van de oude dorpskern is ook van belang in relatie tot het beschermd dorpsgezicht. De volgende kenmerken spelen hierbij een rol:
- De dorpskern kent een mix van woningen en bedrijfspanden. Bewoonde panden dragen positief bij aan de belevingswaarde en de verblijfskwaliteit van het oude dorp. De woonfunctie bevordert ook de sociale controle en veiligheid. Het behouden, maar ook het bevorderen van het woongenot blijft een belangrijk aandachtspunt.
- Winkels en kleine bedrijven passen goed in het historisch dorp. Er moet wel gelet worden op samenhang van kleinschalige detailhandel en ambachtelijke ondernemingen in relatie tot een aantrekkelijke woonomgeving. Een goed ondernemersklimaat en een ondernemersnetwerk spelen hierbij een belangrijke rol.
- Het hele jaar door is de dorpskern een populair uitgaansgebied. Het aanbod is breed en omvat onder meer lichte horeca, concerten, tentoonstellingen. Daarnaast zijn er evenementen, herdenkingen die jaarlijks plaats vinden, zoals Koningsdag, Roparun, Zomer- en Winterfeest, Dodenherdenking. Deze activiteiten passen goed bij het karakter van het oude dorp voor zover dit niet schadelijk is voor bewoners.
- De openbare ruimte in de oude kern bestaat overwegend uit straten, trottoirs en pleinen. Er is veel woon-, bedrijfs- en bezoekersverkeer, maar de dorpskern is hier niet goed op ingericht. Om een aangenaam verblijfsgebied te creëren bieden de huidige verkeersrouting en de parkeermogelijkheden onvoldoende ruimte. De inrichting van de openbare ruimte dient zorgvuldig en bescheiden te zijn.
Conclusie
De status van een beschermd dorpsgezicht geeft onze vereniging een enorme steun in de rug. De hierboven beschreven ruimtelijke kwaliteit en de gebruikswaarde van het oude dorp hebben voor de verschillende doelgroepen, zoals de bewoners, ondernemers of bezoekers een bijzondere belevingswaarde. Vast staat dat dit bijzondere karakter van het oude dorp behouden dient te blijven. Ook zal dit waardevolle erfgoed in optimale staat moeten worden doorgegeven aan de komende generaties en dus verder ontwikkeld moeten worden.
Belangrijke uitgangspunten hierbij zijn:
- Behoud en versterken van de stedenbouwkundige structuur
- Behoud en versterken van de monumentale architectuur.
- Respecteren van eenheid in verscheidenheid.
- Streven naar een hoge beeldkwaliteit en aangename verblijfskwaliteit. Hierna zullen wij uiteenzetten op welke wijze onze vereniging een nieuwe en concrete bijdrage kan leveren aan de verdere ontwikkeling van de dorpskern als beschermd dorpsgezicht.
Aandachtsgebieden voor de periode 2020 – 2023
De jaarlijkse informatieavond zoals deze op 20 november 2019 werd gehouden, stond deze keer geheel in het teken van het sluiten van een “erfgoeddeal” tussen de gemeente en onze vereniging. Met de nieuwe omgevingswet in aantocht zagen wij de kans schoon om veel meer inspraak te verkrijgen bij het beleid dat met betrekking tot ons werkgebied ontwikkeld wordt. De gemeente, bij monde van wethouder Reshma Roopram, pakte de handschoen op en zo konden we al in januari 2020 een aanzet geven voor een convenant tussen de gemeente en onze vereniging voor die intensievere samenwerking. Deze aanzet voor een convenant is dan ook leidraad voor de aandachtsgebieden in de nieuwe beleidsperiode.
Erfgoeddeal – te realiseren doelen of thema’s
De hieronder genoemde onderwerpen zijn ook onder te brengen bij de eerder genoemde thema’s uit de notitie “Erfgoed telt”: Instandhouden van erfgoed, Erfgoed en leefomgeving en Verbindende kracht van erfgoed. Deze thema’s spelen een belangrijke rol bij onze visie op de dorpskern van Barendrecht. Het gaat erom dat we erfgoed strategisch inzetten voor een waardevolle leefomgeving met verbindende kracht voor alle inwoners van Barendrecht!
- Verkeerscirculatie en parkeervoorzieningen. Het oude dorp is niet goed ingericht op het verkeer. Daarom is het van belang dit te verbeteren. Ook ten behoeve van vestiging van nieuwe bedrijven en het verbeteren van de leefomgeving en verblijfskwaliteit.
- Herbestemming van de watertoren, het Baken van Barendrecht. Wij willen naast de trouwzaal een bredere functie voor de toren en de toegankelijkheid vergroten. Hiervoor zijn reeds plannen gemaakt, maar verdere uitwerking van een verdienmodel is nodig en ook ondersteuning vanuit de Gemeente, eigenaar van dit monument.
- Opstellen kerkenvisie. De rijksoverheid heeft ook geld vrij gemaakt voor ondersteuning bij het onderzoek naar herbestemming van monumentale kerken die leeg komen te staan. Wellicht kan de gemeente Barendrecht hiervan gebruik maken (zie nota Erfgoed telt).
- Inrichtingsplan van de openbare ruimte. Hierbij denken wij aan het verbeteren van de beeld- en verblijfskwaliteit van het beschermd dorpsgezicht. Het gaat dan onder meer om zaken als het terugdringen van verrommeling, veilige en toegankelijke looproutes, harmoniseren van straatverlichting, aanpassen van straatmeubilair, beter onderhoud van groenvoorzieningen en investeren in groen erfgoed dat de beeldkwaliteit versterkt.
- Energietransitie. Voor geheel Barendrecht wordt er in het 4e kwartaal van 2020 een warmtevisie opgesteld. Daarna moet er per wijk/buurt een wijkplan komen. Voor de dorpskern zal het verduurzamen maatwerk worden, mede vanwege de vele monumentale en beeldbepalende panden die moeilijk zijn te isoleren.
- Klimaatadaptie. Als gevolg van het veranderende klimaat krijgen we te maken met heftige buien, extremer hitte en periodes van droogte. In 2050 moeten we klimaatbestendig en waterrobuust zijn. Eind 2020 zal de gemeente hiervoor een strategie vastleggen. Voor het oude dorp, het beschermd dorpsgezicht, zal ook hier maatwerk nodig zijn. Dit omdat de meeste huizen niet zijn onderheid en daarmee gevoelig zijn voor grondwaterstanden. In de lagere delen van de dorpskern bestaan grote risico’s voor wateroverlast. De Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumenten (ERM) te Gouda kan gemeentes hierbij adviseren.
- Omgevingsvisie. Het formuleren van de Omgevingsvisie is één van de kerninstrumenten van de nieuwe Omgevingswet, die per 1 januari 2021 in werking treedt. De gemeente Barendrecht gaat in 2020 aan de slag met de Omgevingsvisie. Cultureel erfgoed is één van de belangen binnen de Omgevingswet. Beschrijving van de ruimtelijke kwaliteit van het beschermd dorpsgezicht is van belang. Het Beeldkwaliteitsplan Beschermd Dorpsgezicht “Waar oud het nieuwe ontmoet” is hierbij het uitgangspunt. Participatie door bewoners gaat een belangrijke rol spelen.
- Het Omgevingsplan. Het Omgevingsplan komt in de plaats van het huidige bestemmingsplan en de gemeentelijke verordeningen die over de fysieke leefomgeving gaan. Het beschermd dorpsgezicht krijgt hierin een aparte plaats. Deze plannen zullen pas later worden afgerond. De concrete uitwerking van het strategisch inzetten van het bijzondere erfgoed voor een waardevolle leefomgeving zal ook op deze plaats moeten worden verankerd.
- Evenwicht tussen werken en wonen. In ons beschermd dorpsgezicht staat dit evenwicht door overlast in het weekend steeds onder druk. De dorpskern is een populair uitgaansgebied. Samenwerking met gemeente op dit terrein moet er voor zorg dragen dat de veiligheid wordt geborgd en dat de overlast niet schadelijk is of wordt voor bewoners.
- Verdere ontwikkeling van het sociaal-cuturele hart van Barendrecht. Vele verenigingen of stichtingen werken nauw samen bij het organiseren van activiteiten of evenementen in het oude dorp. Hier komt de verbindende kracht van erfgoed en particulier initiatief door vele vrijwilligers tot uiting. Mooi voorbeeld hierbij zijn de vele, brede activiteiten van de Dorpskerk, het Oudste huis van Barendrecht. Laagdrempelige ontmoetingsmogelijkheden voor bezoekers, bewoners of ondernemers in het oude dorp zijn essentieel. Facilitering van deze waardevolle particuliere initiatieven door gemeente blijft nodig.
Organisatie
De zorg van alle betrokkenen gaat natuurlijk over het noodzakelijke draagvlak onder eventuele besluiten. De contouren van een mogelijke structuur worden al zichtbaar en die schetsen we hieronder.
Groepen belanghebbenden
We hebben eerst alle belanghebbenden geprobeerd in te delen in groepen die min of meer homogeen zijn.
- Gemeente
- Dorpskerk
- Historische Vereniging ( ook als gebruiker van D’Ouwe School)
- Horeca Doormanplein en Dorpsstraat
- Bewoners Oude Haven
- Bewoners Doormanplein
- Bewoners Dorpsstraat (tussen de uiteinden van de Singel)
- Erfgoedcommissie
- Bewonersvereniging Oude Dorpskern Barendrecht
- Vereniging Dorpskern Oud-Barendrecht
Verschillende thema’s
De 10 genoemde thema’s verschillen zeer van karakter. Bijvoorbeeld “verkeer en parkeren” is iets heel anders dan “duurzaamheidsbevordering” of “nieuwe functionaliteiten aan gebouwen”. Toch vormen ze één geheel en hangen nauw samen, zodat er sprake kan zijn van een erfgoeddeal.
Planning
De planning zal ook sterk variëren. Bepaalde onderwerpen zullen een termijn hebben van 1 tot 2 jaar. Andere onderwerpen zullen met een langere looptijd moeten werken.
Stuurgroep en Werkgroepen
Het voorstel is nu dat we gaan werken met een “Stuurgroep” en met “Werkgroepen”. In de stuurgroep zijn alle belanghebbenden vertegenwoordigd. Dat wil niet zeggen dat elke doelgroep met 1 persoon vertegenwoordigd is in de stuurgroep. Eén persoon in de stuurgroep kan meerdere groepen belanghebbenden vertegenwoordigen. In de stuurgroep worden onderwerpen geagendeerd, wordt de voortgang bewaakt en wordt het draagvlak onder de besluiten georganiseerd. De werkgroepen worden ad-hoc samengesteld met specifieke belanghebbenden en deskundigen. In de werkgroepen worden onderwerpen uitgediept en worden voorstellen ontwikkeld voor oplossingen en/of maatregelen.
Naar een Erfgoeddeal – geraadpleegde documenten
Wij hebben bij het formuleren van de hieronder genoemde onderwerpen ook gebruik gemaakt van de volgende documenten:
- Beeldkwaliteitsplan Beschermd Dorpsgezicht “Waar oud het nieuwe ontmoet” – vastgesteld 26 oktober 2009
- Het Bestemmingsplan Woongebied Oost – vastgesteld 7 mei 2013
- Erfgoeddeal – Samenwerken aan een waardevolle leefomgeving – Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap – 21 februari 2019
- Nota Erfgoed telt. De betekenis van erfgoed voor de samenleving – Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap – 2018
- Nieuwe functies voor de watertoren – naar een duurzame herbestemming – 30 november 2018
- De Erfgoedwet – 1 juli 2016
- Erfgoedverordening gemeente Barendrecht – 2016
- Erfgoed in de Omgevingswet – Andy van Rossem – december 2019
- Maatschappelijke opgaven 2020 – Andy van Rossem – december 2019
- Jaarplan Vereniging Dorpskern Oud Barendrecht – Accenten in 2020 – November 2019
- Beleidsplan voor de verdere ontwikkeling van de Dorpskern Oud – Barendrecht voor de periode 2017 – 2019
Barendrecht, januari 2020
